REKLAMA
Automatycznie wyświetlimy artykuł za 10 sekund
Przejdź do artykułu
Reklama
Reklama
Jaromir Kwiatkowski
Dodano: 19-11-2014
Fot. Krzysztof Koch
GALERIA ZDJĘĆ
Co stanie się z Dobrem, gdy skończy się Wszechświat? – To bardzo piękne pytanie, nadaje się wręcz na zakończenie kazania – odpowiedział ks. prof. Michał Heller. – Czasem na kazaniu tak mówię, że dobro, które wykonujemy, np. przełamanie się z biednym kawałkiem chleba, to nie jest coś przemijającego, ale zostanie dobrze zapisane, a w perspektywie Pana Boga, jeśli Pan Bóg istnieje nie w czasie, lecz poza czasem, to wszystko jest w jednym „teraz”. Dobro nie przemija, lecz narasta.
Tą piękną puentą zakończyło się wtorkowe spotkanie z wybitnym teologiem, kosmologiem i filozofem, jedynym Polakiem uhonorowanym Nagrodą Templetona, w Filharmonii Podkarpackiej. Był to już drugi wykład otwarty wygłoszony przez Księdza Profesora w tym miejscu. Podobnie jak ubiegłoroczny („Granice Wszechświata”), zgromadził ponad 1000 osób, które zajęły nie tylko fotele, ale także schody, część sceny i salę kameralną, gdzie mogły na telebimie obserwować transmisję wideo. Fenomenem tych corocznych spotkań z ks. prof. Hellerem staje się bardzo liczny udział ludzi młodych, którzy przyjechali często z daleka, np. z Sanoka, mimo iż nie był to koncert gwiazdy pop. Ks. Heller przyjechał na zaproszenie Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania, z którą współpracuje kierowane przez niego Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie, oraz wydawnictwa Copernicus Center Press.
ZOBACZ TAKŻE
Reklama
Zło moralne pojawiło się wraz z istotą rozumną
Wtorkowy wykład „Od Wielkiego Wybuchu do Gułagu. Jak usprawiedliwić historię Wszechświata” dotyczył problemu Dobra i Zła w świecie.
Historia Wszechświata, jak przypomniał uczony, zaczęła się od Wielkiego Wybuchu, czyli momentu, kiedy istniejące dotąd ogromne pole możliwości tego wszystkiego, co może się wydarzyć, zostało zawężone do tego, co miało największą szansę się wydarzyć. Wtedy zaczął też płynąć czas. – Fizycy dziś wiedzą, że kierunek czasu jest wyznaczony przez prawo wzrostu entropii – stwierdził ks. Heller – Entropia rośnie, jeżeli układ ulega w pewnym sensie degradacji, czyli porządek zmienia się w bałagan; jeżeli energia rozprasza się. To napędza kierunek czasu; powoduje, ze zaczyna dziać się historia.
Ale, jak podkreślił wybitny kosmolog, we Wszechświecie, mimo tego, że rozwija się on w kierunku wzrostu entropii, a więc wzrostu bałaganu, mogą powstać struktury zorganizowane. Dzieje się to wtedy, gdy układ jest daleki od stanu równowagi, czyli stanu, gdy entropia osiąga maksimum. – Prowadzi to do wniosku, że na końcu prawo wzrostu entropii musi osiągnąć swój kres i wtedy nastąpi śmierć organizmu – stwierdził ks. Heller. Tak więc organizmy żywe mogą powstawać dzięki temu, że mamy wzrost entropii i możliwość powstawania struktur w stanach dalekich od równowagi. Ale za to trzeba zapłacić cenę: kiedyś musi nastąpić rozpad i śmierć – zło fizyczne, które jest wytłumaczalne przy pomocy praw fizyki.
Jednak – jak podkreślił wybitny kosmolog – zło moralne to coś więcej niż zło fizyczne. – Zło moralne pojawiło się w historii Wszechświata dopiero wtedy, gdy zaistniała w nim istota rozumna, która jest zdolna do wybierania pomiędzy Dobrem i Złem – stwierdził ks. Heller. Zło moralne może przybierać drastyczne postacie, przypomniał Ksiądz Profesor, prezentując kilka slajdów z gułagu. Wykracza ono poza możliwości wyjaśnienia przy pomocy praw fizyki.
Reklama
Dlaczego istnieje raczej coś niż nic?
Żeby zmierzyć się z problemem Zła we Wszechświecie, Ksiądz Profesor zaproponował powrót do problemu postawionego przez redaktorów książki „Tajemnica istnienia. Dlaczego w ogóle istnieje cokolwiek”, będącego powrotem do starego pytania Leibniza: „dlaczego istnieje raczej coś niż nic?”. Książka zawiera wybór tekstów różnych myślicieli na ten temat, z komentarzami redaktorów książki.
Pytanie Leibniza ma jakby dwie składowe. Pierwsza to tajemnica istnienia: dlaczego mogłoby niczego nie być, a jednak jest? Druga składowa: to, co istnieje, nie jest byle jakie. To jest cały Wszechświat, który bada nauka i może go w jakimś sensie zrozumieć.
To, że coś istnieje, można wytłumaczyć przy pomocy praw fizyki. Ale ks. Heller przypomniał dzieło Platona „Fedon”, w którym wybitny filozof jakby mimochodem rzucił uwagę, że jeśli nawet znajdziemy Atlasa, który – zgodnie z mitologią grecką – na swoich barkach podtrzymuje porządek świata, to i tak nie zbliżymy się nawet do pytania, co podtrzymuje Atlasa. Czyli jeśli nawet znajdziemy prawa fizyki, które podtrzymują istnienie świata, to i tak nie zbliżymy się nawet do pytania, co podtrzymuje te prawa fizyki. Problem przesunie się tylko na głębszy poziom: dlaczego istnieją raczej prawa fizyki niż nic.
Wbrew pozorom, odpowiedzi na pytanie, dlaczego istnieje raczej coś niż nic, nie ma zbyt wiele. Niektóre z nich, jak stwierdził ks. Heller, starają się raczej to pytanie „unieszkodliwić”, zneutralizować. Niektórzy myśliciele powiadają, że to, iż coś istnieje, to po prostu brutalny fakt, z którym trzeba się pogodzić i nie zawracać sobie głowy jakimiś spekulacjami. Inna odpowiedź mówi, że jest to pytanie bez sensu, więc nie należy się nim zajmować. – Są to jednak, moim zdaniem, bardziej psychologiczne działania uspokajające, pewne zabiegi terapeutyczne, znieczulające, niż próby zmierzenia się z tym zagadnieniem metafizycznym – uważa uczony.
Reklama
Dobro jest najlepszą z możliwości
Istnieje też jedna, zaskakująca – jak to określił ks. Heller - próba odpowiedzi na to pytanie. Jest to odpowiedź, jakiej udzielił Platon. A mianowicie, że przyczyną istnienia świata jest Dobro. Redaktorzy książki nazywają to wyjaśnienie „etycznym”. – A może jest tak, że to nie etyka pociąga za sobą ontologię, czyli to co jest, lecz raczej odwrotnie – Dobro jest czymś ontologicznym, istniejącym, tzn. Dobro ani nie zależy od czyjejś intencji, ani od tego, czy ktoś je czyni, czy nie, ale jest czymś rzeczywistym, obiektywnym – rozważał ks. Heller. – Tak by wynikało z sugestii, że Dobro jest racją istnienia świata.
Już w średniowieczu św. Tomasz z Akwinu przekonywał, że Dobro i Byt są zamienne. – Jeżeli tak, to odpowiedź na pytanie Leibniza przez odwołanie się do Boga należy rozumieć w sensie sprzężenia: Dobro jest źródłem istnienia, a istnienie sprawia, że Dobro jest – stwierdził kosmolog.
- Jeśli przyjmiemy koncepcję, że Dobro uzasadnia istnienie Wszechświata, to nie jest tak, że istnieje jakiś Bóg, Demiurg czy Wielki Gracz, który układa przed sobą wszystkie możliwości, klasyfikuje je i wybiera do realizacji najlepsze – dowodził uczony. - Samo Dobro jest najlepszą z możliwości. I dlatego istnieje i jest źródłem wszystkiego, co jest. W teologii chrześcijańskiej trzeba by po prostu powiedzieć, że Dobro równa się Pan Bóg.
Powstaje jednak pytanie: jak pogodzić konieczność Dobra z wolnością czynienia zła? Gdzie można znaleźć obszar rzeczywistości, w którym wolność współżyje z koniecznością? – Myślę – stwierdził ks. Heller – że takim obszarem jest sztuka. W dziele sztuki, ale w prawdziwym arcydziele, zarówno cały zamysł, jak i każde pociągnięcie ręki mistrza jest wyrazem jego wolności. Bez wolnej decyzji, wyrażającej się w każdym szczególe, mogłaby to być najwyżej reprodukcja, ale nigdy dzieło sztuki. Ale równocześnie ręka mistrza jest powodowana subtelną koniecznością: Pieta Michała Anioła była zawarta w marmurze, a artysta musiał tylko odrzucić zbyteczne warstwy, które ją zakrywały.
Reklama
Jeżeli Wszechświat jest dziełem dynamicznej natury Dobra, to skąd się bierze zło moralne? John Leslie, jeden z redaktorów wspomnianej książki, nawiązuje do znanego argumentu Leibniza: nasz świat jest najlepszy z możliwych, ale należy to rozumieć w ten sposób – możliwe Dobra nie mogą urzeczywistniać się równocześnie. Takiego wszechświata, w którym równocześnie funkcjonują dwa wykluczające się Dobra, nie można by zrealizować. A więc konkurują ze sobą nie poszczególne Dobra, każde osobno, lecz wszystkie ich możliwe do urzeczywistnienia konfiguracje. Okazuje się, że z wszystkich takich możliwych konfiguracji nasz Wszechświat jest, według Leibniza, najlepszy.
Świat ze Złem i wolnością, czy bez Zła, ale i bez wolności?
Z koncepcji Leibniza do dziś wyśmiewają się ludzie, którzy nie całkiem ją zrozumieli. Pierwszym bluźniercą był Voltaire, który zadał słynne pytanie: jeżeli ten świat, w którym żyjemy, jest najlepszy z możliwych, to jakie są te gorsze? - Wszechświat ze Złem, ale i z wolnością jest lepszą konfiguracją niż Wszechświat bez Zła, ale i bez wolności – tłumaczył ks. Heller. - Wolność jest tak wielkim dobrem, że w pewnym sensie przeważa nad istnieniem Zła.
Czy w ten sposób usprawiedliwiamy istnienie Zła? – Jeżeli Dobro jest usprawiedliwieniem istnienia, to jest też usprawiedliwieniem racjonalności – odpowiedział uczony. - A Zło jest przeciwstawieniem Dobra, a więc jest irracjonalne. A jeżeli jest irracjonalne, to nie da się racjonalnie usprawiedliwić. A to, że Zła nie da się racjonalnie usprawiedliwić, jest jednak pewnym wyłomem w racjonalności. Ale ten wyłom jest tolerowany, bo – jak wspomniałem - Wszechświat ze Złem i wolnością jest lepszy niż Wszechświat bez Zła i bez wolności.
Reklama
Dobro ma wymiar osobisty i kosmiczny
Po czym uczony dodał: - Dobro jest czymś wielkim, a Zło – jak mówiłem przed chwilą – jest irracjonalne. Ale problem wyboru jednej z tych dwóch dróg, to problem osobisty każdego z nas. Bardziej niż problem filozoficzny czy kosmologiczny. Rozwiązuje się go nie tyle budowaniem teorii, ile raczej życiem.
Swój wykład, nagrodzony burzą oklasków, ks. Heller zakończył stwierdzeniem, że Dobro jest wprawdzie osobistym problemem każdego z nas, ale jest również uzasadnieniem istnienia świata, a więc ma wymiar kosmiczny.
Po wykładzie uczony długo podpisywał swoje książki wydane przez Copernicus Center Press.
Szersza relacja z wykładu – w listopadowo-grudniowym numerze magazynu VIP Biznes&Styl.
Reklama
KRAJ
ŚWIAT
Reklama
Rozwiń
