REKLAMA
Automatycznie wyświetlimy artykuł za 10 sekund
Przejdź do artykułu
Reklama
Reklama
GALERIA ZDJĘĆ
Troska o zdrowie psychiczne dziecka zaczyna się od dbałości o zdrowie i dobrostan matki w okresie ciąży oraz od umacniania pozytywnej i wspierającej więzi między rodzicami nienarodzonego jeszcze dziecka. Dziecko ochrania się przed szkodliwymi czynnikami, które mogą zakłócić rozwój jego mózgu. Wspierający się wzajemnie rodzice są mocniejsi i pewniejsi siebie, gdy dziecko przychodzi na świat i nagle zaczyna komunikować się z nimi swoim krzykiem i płaczem. Dziecko potrzebuje komunikującego się z nim rodzica do bezpiecznego przywiązania. Matka i ojciec – każde na swój sposób, odpowiada dziecku na jego potrzeby, uśmiecha się do niego, coś mówi, śmieje się, przytula, głaszcze, nosi na rękach, kołysze. Dziecko odpowiada uśmiechem na widok znajomej twarzy. Największa uwaga dziecka koncentruje się na twarzy rodzica, na wyrazie jego oczu i ust. Między dzieckiem i rodzicami rozwija się więź emocjonalna, która jest bazą dalszego rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego dziecka.
ZOBACZ TAKŻE
Reklama
Przywiązanie
Decydującym składnikiem dobrostanu dziecka jest zdrowe przywiązanie do rodziców. Kiedy rodzice odnoszą się do dziecka z empatią i żywo reagują na jego potrzeby, wytwarzają u niego podstawowe poczucie bezpieczeństwa. Dobrze dostrojeni rodzice dają dziecku „bezpieczną bazę wypadową”, są osobami, na które może ono liczyć, kiedy jest przygnębione i potrzebuje uwagi, miłości i pocieszenia. Dzieci od urodzenia aktywnie komunikują swoje pilne potrzeby i szukają sposobów osiągnięcia ich zaspokojenia. Między matką i dzieckiem odbywa się skoordynowany taniec emocjonalny, w którym partnerzy obejmują na zmianę prowadzenie. Kiedy dziecko uśmiecha się albo płacze, rodzic odpowiednio na to reaguje – emocje dziecka wpływają na to co robi rodzic, tak jak rodzic kieruje zachowaniami dziecka. Ich wzajemna interakcja jest dwukierunkowa. Tą właśnie drogą rodzice przekazują dziecku wiedzę o podstawowych zasadach związków międzyludzkich, jak zwracać uwagę na inną osobę, jaki nadać rytm interakcji, jak brać udział w rozmowie, jak dostrajać się do uczuć innej osoby i jak wyrażać uczucia w kontaktach z innymi.
To doświadczenie jest fundamentem satysfakcjonującego życia z innymi ludźmi w przyszłości. W trakcie czułych kontaktów dziecka z matką lub ojcem, wydzielają się intensywnie neuroprzekaźniki: oksytocyna, która wywołuje uczucie przyjemnego odprężenia oraz endorfiny dające uczucie euforii. To smakowite poczucie bezpieczeństwa dają niemowlęciu rodzice i rodzina; w dzieciństwie towarzysze zabaw, w dorastaniu przyjaźnie, a w dorosłości intymne związki aktywują te same obwody nerwowe, w których wydzielane są związki chemiczne troskliwej miłości. Uważnie reagujący, dobrze dostrojeni rodzice synchronizują swoje zachowania z zachowaniem dzieci. Jeżeli dorosły narzuca się dziecku, niemowle reaguje aktywnymi staraniami unikania kontaktu. Jeżeli ze strony dorosłego nie ma zaangażowania, to dziecko przejawia płaczliwość i bezradną bierność z powodu niemożności nawiązania więzi. Dziecko potrzebuje pogodnych, harmonijnych interakcji, tak samo jak karmienia. Jeśli rodzice nie zapewnią mu ich, istnieje większe ryzyko, że przyswoi sobie niewłaściwe, zaburzone wzorce zachowania. Dzieci z ufnym przywiązaniem mają bardziej satysfakcjonujące związki w dorosłości.
Reklama
Mentalizacja i inteligencja emocjonalna
Dla dobrego dostrojenia z dzieckiem rodzic potrzebuje umiejętności mentalizacji, czyli zdolności do rozpoznawania własnych emocji i stanów umysłowych oraz do wyobrażania sobie i rozumienia intencjonalnych stanów umysłowych dziecka, takich jak potrzeby, pragnienia, uczucia, zamiary, powody, na podstawie jego zachowania. W swoim umyśle nosi umysł dziecka. Wyobraża sobie, co dziecko czuje, co sobie myśli, czego pragnie, do czego dąży? W ten sposób rodzic pomaga dziecku osiągnąć samoświadomość swoich stanów emocjonalnych i nauczyć się rozpoznawania intencjonalnego stanu umysłu drugiej osoby. Rozumieć, co czuje i przeżywa druga osoba, współodczuwać z nią jej stany emocjonalne i przejawiać o nią troskę.
Do tego potrzebna jest bezwarunkowa akceptacja uczuć. Emocje powstają autonomicznie, jako reakcje wewnętrzne na ocenę określonej sytuacji. Tak zwane pozytywne emocje są przyjemne i informują o poczuciu bezpieczeństwa, o zaspokojeniu potrzeb, o spełnieniu pragnień i osiągnięciu celów. Uczucie radości jest z reguły akceptowane. Jednakże zdarza się, że radosne dziecko przeszkadza dorosłym, bo jego zachowanie jest niestosowne na poważnej uroczystości, w żałobie itp. Tak zwane negatywne emocje, takie jak lęk i złość, często są niepożądane i nieakceptowane. Rodzice czasami mówią do dzieci wyrażających swoje emocje, „nie bój się", „uspokój się”, „nie przejmuj się”, „nie płacz”, czyli „nie czuj, tak jak się czujesz”.
Zaprzeczają uczuciom. Tymczasem wszystkie uczucia są potrzebne, nawet kiedy są przykre w przeżywaniu. Lęk ostrzega przed zagrożeniem, złość mobilizuje do obrony wartości, smutek ułatwia przeżycie straty. Rodzic pomaga dziecku poradzić sobie z trudnymi emocjami poprzez nazwanie uczuć. Dziecko wtedy odczuwa, że jest rozumiane i kochane. Zachowanie dziecka jest oceniane warunkowo. Sposób wyrażania uczuć może być bardziej lub mniej akceptowalny. Jednak akceptacja samych uczuć powinna być bezwarunkowa. One po prostu są. W ten sposób u dziecka rozwija się trwałe poczucie wartości i ważności za to, że jest, a nie ze względu na dobre i akceptowane zachowanie, które raz się zdarza, a raz nie.
Reklama
Stawianie granic i wymagań
Czułość rodziców nie wystarczy dziecku do pełni poczucia bezpieczeństwa. Potrzebne są jasne granice, co wolno, a czego nie. Pragnienia są nieograniczone. Dziecko może chcieć wszystkiego. To dorosły decyduje, które pragnienia spełnić – na co się zgodzić, a czego odmówić. W odpowiedzi na odmowę małe dziecko przeżywa frustrację. Czasami w złości krzyczy, tupie nogami, rzuca się na podłogę, rzuca zabawkami, uderza rodzica, mówi, że nienawidzi, obraża się, płacze. To jest czas próby dla rodzica, aby wytrwać w swoich decyzjach, przeczekać „ataki histerii”, podtrzymać kontakt wzrokowy i werbalny z dzieckiem. Kochający rodzice wpadają w pułapkę, gdy myślą, że płacz dziecka oznacza jego krzywdę. Z poczucia winy wycofują się ze stawiania granic lub wymagają od dziecka uspokojenia, żeby nie płakało. Płacz jest lekarstwem, pomaga rozstać się z niespełnionymi pragnieniami. Kiedy dziecko odkrywa, że płaczem może coś uzyskać, to uczy się płakać demonstracyjnie dla efektu, a nie z potrzeby pocieszenia.
Rodzice czują się pod presją wymuszania, co nastawia negatywnie do dziecka. Dziecko czuje się niepocieszone i zawiedzione na rodzicach. To sprawia, że nie współpracuje z rodzicami, gdy ci oczekują lub wymagają czegoś. Do współpracy między rodzicami i dziećmi jest potrzebne zrozumienie uczuć i umiejętność komunikowania swoich potrzeb. Dzieci w wieku przedszkolnym spontanicznie chcą naśladować dorosłych przy różnych pracach. Wdrażanie ich w obowiązki domowe na miarę możliwości od najmłodszych lat ułatwia sprawę. Dzieciom pomaga, gdy są doceniane.
Chwalenie opisowe
Wydaje się, że aby pochwalić wystarczy powiedzieć „jesteś grzeczny”, „jesteś wspaniały”. Tymczasem efektywne chwalenie wymaga umiejętności doceniania bez oceniania. Dziecko przyjmuje dobrze pochwałę, gdy rodzic opisuje zachowanie lub dzieło dziecka, które mu się podoba. Okazuje przy tym większą uważność i poświęca więcej czasu, niż na pochwałę typu oceniającego „jesteś świetny”. Dziecko potem jest w stresie, że trudno jest być „wspaniałym” cały czas. Wystarczy raz zrobić coś „niewłaściwego” i traci się ocenę „wzorową”. Tymczasem raz pochwalone konkretne zachowanie pozostanie już takie na zawsze. Za każdym razem dziecko ma szansę usłyszeć następną pochwałę opisową. W ten sposób buduje się w dziecku poczucie kompetencji.
Reklama
Zachęcanie do samodzielności
Dziecko od początku jest zależne od matki i ojca, od dorosłych. Chociaż dziecko zwykle demonstruje potrzebę samodzielności, to jednak rodzice decydują, czy będą je wyręczać, czy zachęcać do samodzielności. Samodzielność dziecka stwarza ryzyko, że zrobi sobie ono krzywdę, albo coś popsuje. Do podjęcia tego ryzyka jest potrzebna zachęta ze strony rodziców. Do samodzielności trzeba przygotowywać się stopniowo przez doświadczenie nawet z przykrymi konsekwencjami.
Uwalnianie od etykietek i grania ról
To oznacza zachęcanie dziecka do odkrywania swojej własnej tożsamości i drogi życiowej. Kiedy dziecko jest małe, to sprawa nie wydaje się problematyczna. Czasami przebiega to dramatycznie, gdy dzieci dorastają i wkraczają w dorosłość. Wówczas ujawniają się braki rodzicielskie w uwalnianiu dzieci od grania ról i etykietek. Naturalne jest, iż rodzice spodziewają się po dzieciach, że coś osiągną, że kimś będą w przyszłości. Jednakże wkładają w to swoje oczekiwania, swoje niespełnione marzenia, swoją wizję tego, kim ma stać się ich dziecko. Ponadto dorośli posługują się etykietkami do wyrażenia swoich opinii o zachowaniu dziecka, np. „jest zdolny, ale leniwy”, „jest marudny”, „jest wrażliwy”, „jest lękliwy”, „jest genialny”, po czym przyzwyczajają się do tych określeń. Dziecko utrwala w sobie te etykietki, bo nie ma innej wiedzy o sobie, niż tej, którą usłyszy od bliskich dorosłych. Potem zachowuje się i żyje zgodnie z tymi określeniami. Kiedy buntuje się, to ryzykuje, że usłyszy, iż „jest buntownikiem”, „niewdzięcznikiem”, „wariatem”. Rodzic zaproszony jest do patrzenia na swoje dziecko, jako na odrębną osobę o nieograniczonych możliwościach bycia sobą.
Reklama
Konsultacje rodzinne w sytuacjach problemowych
Powyższe umiejętności wychowawcze rodziców są wyrazem najlepszej troski o zdrowie psychiczne dziecka teraz i na przyszłość. Jednakże w różnych sytuacjach pojawia się niepewność tego, co się dzieje z dzieckiem, lub czy postępowanie rodzicielskie jest właściwe. Wtedy najlepiej skorzystać z konsultacji u specjalisty. Większość rodziców ma problemy w radzeniu sobie z trudnymi emocjami i zachowaniami dzieci, które są przejawem kryzysu we wzajemnym zrozumieniu i dostrojeniu się między rodzicami i dzieckiem. Często kochający rodzice pocieszają dziecko mówiąc, by nie płakało, a to wystarczy, aby u dziecka nasiliły się lęki i problemy emocjonalne. Czasami dzieci martwią się o to, co dzieje się w rodzinie, gdy ktoś choruje, gdy ktoś się kłóci, gdy są problemy, a wtedy samo jest przygnębione, reaguje napięciem i zwraca na siebie uwagę „złym zachowaniem”, aby odwrócić uwagę od innych kłopotów. Czasami rodziców zaskakują zmiany rozwojowe, kiedy ich dorastające dziecko, do tej pory siedzące w domu, nagle ma parcie na wychodzenie i spotykanie się z rówieśnikami do późnej nocy. Czasami dziecko nie wychodzi z domu, ale za to godzinami siedzi przed komputerem i zaniedbuje naukę oraz obowiązki domowe. Do tej pory spokojne nagle wybucha i z agresją przeciwstawia się rodzicowi, który próbuje wyłączyć komputer. W takich kryzysowych momentach warto skorzystać z konsultacji u specjalisty, albo oboje rodzice, albo wszyscy razem, rodzice z dziećmi.
Problemy z emocjami i zachowaniem u dzieci, to są problemy relacyjne. Najlepiej pomaga wspólne zaangażowanie rodziców i dzieci w zrozumieniu, co podtrzymuje problem, a co sprzyja jego rozwiązaniu. Specjalistą prowadzącym konsultacje rodzinne może być psycholog, pedagog, psychiatra dziecięcy, ale przygotowany i doświadczony w prowadzeniu spotkań z całą rodziną w jednym gabinecie. Terapeutę rodzinnego poznać po tym, że ma zwyczaj zapraszania na konsultacje oboje rodziców z dziećmi, a nawet innych domowników, często babcie i dziadków, oraz nie ma w zwyczaju rozmawiać z problemowym dzieckiem na osobności. Czasami rodzice oczekują tego, spodziewając się, że terapeuta zmieni dziecko. Rzeczywiście dziecko może się zmienić, ale nie zawsze w kierunku oczekiwanym przez rodziców. Bezpieczniej i efektywniej jest uczestniczyć w terapii razem. Terapeuta rodzinny, jako psycholog lub psychiatra dziecięcy, będzie w stanie prowadzić oddziaływania terapeutyczne z dzieckiem w obecności rodziców. Taką formę pracy z dzieckiem i rodzicami określa się czasami „terapią rodzin”.
Reklama
To określenie wprowadza często innych specjalistów i samych rodziców w błąd, bo z nazwy odczytują, że chodzi tutaj o leczenie „chorej rodziny”. Tymczasem terapeuta rodzinny pomaga dzieciom i rodzicom w „zdrowych rodzinach” rozwiązać wspólnie problem, z którym się zmagają. Tak zwane „chore , patologiczne rodziny”, w których jest przemoc oraz inne nadużycia, wymagają działań interwencyjnych i terapia rodzinna ich nie dotyczy. Dopiero na etapie naprawy życia rodzinnego mogą także skorzystać z tej formy pomocy.
Diagnoza zaburzeń neurorozwojowych u dziecka
Rodzice obserwują rozwój swojego dziecka od samego początku. Współcześnie możliwe jest to nawet w okresie płodowym. Dzięki badaniom USG rodzice widzą swoje dziecko i poznają jego płeć, zanim przyjdzie na świat. Potem każdego dnia zauważają postępy u dziecka w jego rozwoju motorycznym, psychicznym i społecznym, że uśmiecha się, poznaje, siada, raczkuje, chodzi, biega, mówi, rysuje, czyta, pisze, rozwiązuje zadania itd. Zaraz po urodzeniu się dziecka na sali porodowej przeprowadza się pierwszą diagnozę rozwojową dziecka w skali APGAR (badanie oceniające stan noworodka). Po dwóch latach pediatra przeprowadza badanie okresowe dziecka, aby możliwie najwcześniej rozpoznać zaburzenia neurorozwojowe. Jeżeli coś takiego się dzieje, to wczesna diagnoza umożliwia odpowiednio szybkie podjęcie leczenia, rehabilitacji i wspomaganie rozwoju.
Zaburzenia neurorozwojowe oznaczają dysfunkcję mózgu, jakiś nieprawidłowy rozwój centralnego układu nerwowego. Jeżeli rodzica zaniepokoi, że dziecko wolniej się rozwija ruchowo, że nie mówi, że nie komunikuje się z innymi, że przejawia zachowania, które trudno zrozumieć i nad nimi zapanować, to lepiej od razu zgłosić się po diagnozę neurorozwojową do poradni, w której pracuje zespół specjalistów: neurolog, psychiatra i neuropsycholog dziecięcy, logopeda, pedagog specjalny. Jedna konsultacja zwykle nie wystarcza do postawienia pełnej diagnozy. Potrzebny jest dłuższy okres badań i obserwacji zachowań dziecka we współpracy specjalistów z rodzicami. W razie potrzeby rodzice także otrzymują wsparcie. To oni na co dzień wspomagają rozwój dziecka i więź z nimi jest dla dziecka najważniejsza.
Reklama
W okresie wczesnodziecięcym ujawniają się zaburzenia neurorozwojowe całościowe np. upośledzenie umysłowe (trudności w uczeniu się), zaburzenia mowy, autyzm, zespół Aspergera (trudności w komunikowaniu się), zaburzenia ruchowe (tiki), nadpobudliwość psychoruchowa (trudności w koncentracji i kontroli impulsywnego zachowania). Nadpobud-
liwość psychoruchowa, popularnie określana jako ADHD zgodnie z amerykańską klasyfikacją zaburzeń psychicznych, zasługuje na szczególną uwagę, gdyż częstość stawiania diagnozy ADHD wzbudza kontrowersje. Zarzuca się, że firmy farmaceutyczne finansują kampanie medialne sugerujące rodzicom i lekarzom, że dzieci są nadpobudliwe psychoruchowo i potrzebują zażywania leków. Nadpobudliwość psychoruchowa jest zaburzeniem neurorozwojowym i dlatego powinna być diagnozowana tylko w przypadku stwierdzenia dysfunkcji mózgu. Wówczas wdraża się plan terapii behawioralnej i rehabilitacji, także przy wsparciu farmakologicznym. Diagnoza ADHD stwarza problemy z tego powodu, że jest wiele czynników wpływających na zaburzenie uwagi i koncentracji, na wzmożoną impulsywność oraz na nadruchliwość. Nie należy ADHD mylić z zachowaniami opozycyjnymi u dziecka, nieposłuszeństwem, wrogością, trudnościami w zrozumieniu poleceń. Na przykład współcześnie dzieci spędzają wiele czasu przed ekranem telewizora lub monitorem komputera, a to ogranicza aktywność ruchową, więc później sprzyja jej nadrabianiu, dostarcza nadmiar zmiennych bodźców, co utrudnia koncentrację na bodźcach monotonnych, jak litery w książce, oraz przyzwyczaja do otrzymywania szybkich odpowiedzi na kliknięcie, co upośledza zdolność do odraczania gratyfikacji, czyli przysłowiowego czekania na żniwa po zasianiu zboża. Dzieci nadmiernie oglądające telewizję, siedzące przed komputerem, grające na komórkach, mogą być chwilami nadruchliwe, zdekoncentrowane i impulsywne, co przypomina ADHD.
Reklama
W okresie wczesnoszkolnym ujawniają się zaburzenia neurorozwojowe związane z trudnościami szkolnymi, np. dysleksja. Ryzyko zaburzeń dyslektycznych powinno się rozpoznawać od pierwszych dni nauki dziecka w szkole. Trudności z czytaniem, krzywe pismo, uporczywe błędy ortograficzne i błędy w liczeniu, to są sygnały, że wskazana jest diagnoza psychologiczno-pedagogiczna sprawności szkolnych. Wcześniejsze rozpoznanie ryzyka zaburzeń dyslektycznych nie oznacza jeszcze orzeczenia o dysleksji, ale pozwala na wdrożenie terapii pedagogicznej i ćwiczenia wyrównawcze. To daje szansę na zrekompensowanie ewentualnych deficytów i zapobieżenie problemom w przyszłości. Dzieci z dysleksją nabierają w szkole przekonania, że są gorsze, bo wychodzi im gorzej czytanie, pisanie, liczenie w porównaniu do ich rówieśników. Czasami rodzice w pierwszych latach nauki szkolnej poświęcają bardzo dużo czasu na pomaganie w nauce, poprawiając na bieżąco błędy i ćwicząc czytanie, co powoduje że nauczyciele długo nie dostrzegają ryzyka zaburzeń dyslektycznych u ucznia. W końcu dochodzi do zmęczenia i frustracji u rodziców i dziecka, bo większych efektów nie widać. Dlatego warto zgłaszać swoje wątpliwości nauczycielom i konsultować ze specjalistami, gdy rodzic zaobserwuje trudności w nauce dziecka. Zasadniczo nauczyciel powinien pierwszy to zauważyć na lekcjach.
W okresie dorastania ujawniają się zaburzenia psychiczne typu zaburzenia emocji i zachowania, uzależnienia, anoreksja i bulimia, samouszkodzenia, które są mocno uwarunkowane kulturowo, stylem życia i jakością relacji społecznych. Najlepiej im zapobiegać silną więzią emocjonalną w rodzinie i wspieraniem procesu indywidualizacji nastolatka w bezpiecznych granicach.
Zmiany są nieuniknione. Dorastająca młodzież wychodzi w świat, odwraca się w pewnym sensie od rodziców i silnie wiąże z grupą rówieśniczą. Wtedy najbardziej przydaje się wcześniej wspomniana inteligencja emocjonalna rodziców i wychowawców. Zasadą jest wczesne rozpoznawanie problemu i natychmiastowe reagowanie. Pomoc powinna być zawsze wielodyscyplinarna (psychiatra, psycholog, terapeuta rodzinny, pedagog) oraz obejmować współpracę z rodzicami i wychowawcami w szkole. Wszystkie osoby zmartwione tym, co się dzieje z nastolatkiem, z którymi on żyje i uczy się, powinny uczestniczyć w procesie terapeutycznym. Zaburzenia psychiczne o podłożu emocjonalnym u nastolatków są kryzysem całej sieci społecznej. Choroby psychiczne uwarunkowane biologicznie, choć ujawniające się w warunkach stresu, np. psychozy, występują zdecydowanie rzadziej. Wymagają intensywnej opieki medycznej, włącznie z hospitalizacją. Dalszy proces zdrowienia odbywa się w sieci wsparcia społecznego. Także rodzina otrzymuje wsparcie, gdyż doświadczenie kryzysu psychotycznego jest również traumatycznym doświadczeniem dla najbliższych.
Reklama
W pełnostandardowej poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży na pierwszą konsultację zaprasza się wszystkich domowników, którzy żyją z dzieckiem i martwią się tym, co się z nim dzieje. W takich placówkach psychiatra dziecięcy i konsultant systemowy wspólnie rozpoczynają konsultację rodzinną, aby zapoznać się z problemem i ustalić dalsze kroki diagnostyczno-terapeutyczne. Badanie psychiatryczno-psychologiczne kontynuowane jest z dzieckiem indywidualnie. Rodzice nie czekają na korytarzu, lecz rozmawiają z konsultantem systemowym, który w razie potrzeby kontaktuje się z wychowawcami w przedszkolu lub szkole. Jeżeli u dziecka zostaje zdiagnozowane zaburzenie neurorozwojowe, to odpowiednio do rodzaju zaburzenia prowadzona jest terapia i rehabilitacja ukierunkowana na indywidualne potrzeby rozwojowe dziecka, w tym farmakoterapia. Rodzice i wychowawcy są współpracownikami zespołu terapeutycznego. Jeżeli problemy dziecka są na poziomie zaburzeń emocjonalnych i zachowania, to zwykle prowadzona jest terapia systemowa z udziałem rodziców i wychowawców, którzy otrzymują wsparcie w rozwiązywaniu problemu relacyjnego w rodzinie i środowisku wychowawczym. Ponadto oferowana jest socjoterapia w grupie rówieśniczej dla wsparcia rozwoju społecznego dziecka i jego indywidualizacji.
Literatura polecana:
Dr. Haim G Ginott, Alice Ginott, H. Wallace Goddard „Między rodzicami a dziećmi. Przyjazne kontakty z pociechami”; Adele Faber, Elaine Mazlish „Wyzwolone dzieci, wyzwoleni rodzice”; Jacek Bomba, Dorota Terakowska „Być rodziną cz.1 i 2”
Poradnia Zdrowia Psychicznego
Centrum Medyczne MEDICOR
Reklama
ul. Jabłońskiego 2/4, 35-068 Rzeszów,
tel. 17 852 61 58
Reklama
KRAJ
ŚWIAT
Reklama
Rozwiń
